تئوری موسیقی علینقی وزیری که اولین کتاب با موضوع تئوری موسیقی در تاریخ ایران شناخته میشود هنوز هم یکی از مهم ترین کتاب های حوزه موسیقی است که برای نخستین بار در سال 1313 منتشر شد این کتاب برای اولین بار، هم به موضوعات تئوری موسیقی ایرانی و هم به مباحث تئوری موسیقی غربی پرداخته بود. کتاب تئوری موسیقی علینقی وزیری در سال 1371 نیز به چاپ مجدد رسید. چاب دوم این کتاب که 58 سال بعد از چاپ اول صورت گرفت توسط «انتشارات صفی علیشاه» انجام شد.
نحوه پیدایش کتاب
کتاب تئوری موسیقی اولین اثر علینقی وزیری نیست، وی در سال 1301 یعنی در حدود دوازده سال پیش از انتشار کتاب تئوری موسیقی خود کتاب دیگری با عنوان «دستور تار» را در زمان سکونت خود در برلین منتشر کرده بود. او در این کتاب اشاراتی به کتاب بعدی خود یعنی تئوری موسیقی کرده بود و به طور مختصر به شرح محتوای مورد نظر خود پرداخت و بعدها تصمیم گرفت تا این محتوا را در اثر دیگری به طور کامل شرح داد.
کتاب تئوری موسیقی علینقی وزیری
در ابتدا نام این اثر «موسیقی نظری» بود و بعدها نام آن به «تئوری موسیقی» تغییر پیدا کرد.
بخشی از مقدمه کتاب:
«برای سهل نمودن تحصیل تئوری موسیقی، پس از تجربیات زیاد برآن شدیم که کلیهٔ تئوری موسیقی اروپایی و ایرانی را به ترتیبی باید در مقابل احتیاج و فهم شاگرد عرضه نمود که در ضمن عمل بتواند آن را به کار برده و کاملاً در ذهن متمرکز نماید.»
چاپ اول کتاب
تعداد صفحات کتاب در اولین چاپ 478 صفحه بود و در قطع کوچک به چاب در آمده بود.
مباحث این کتاب درچاپ اول به این شرح است:
- قواعد نت: این بخش که شامل 86 صفحه است به آموزش تئوری مقدماتی و خط موسیقی پرداخته است.
- آوازشناسی: بخش دوم کتاب تئوری موسیقی به شرح دستگاه ها، آوازها و نغمه های ایرانی پرداخته است و نمونه ها و توضیحات جامع و ارزشمندی در این حوزه ارائه کرده است.
- موسیقی نظری مغربی: در بخش آخر به موضوعاتی از قبیل هارمونی، آکوردشناسی و روش های ساخت ملودی پرداخته شده است.
- در انتهای کتاب از همه مباحث آموزش داده شده پرسش ها و تمریناتی برای یادگیری بیشتر گرداوری شد است.
چاپ دوم کتاب
در چاپ دوم کتاب تئوری موسیقی علینقی وزیری که توسط انتشارات صفی علیشاه صورت گرفته بود تعداد صفحات آن به 393 صفحه رسید. موضوعات مطرح شده در این کتاب به صورت زیر است:
- قواعد نت خوانی (24 درس)
- تئوری موسیقی ایرانی (17 درس)
- تئوری موسیقی غربی (16 درس)
درباره نویسنده کتاب تئوری موسیقی
علینقی وزیری موسیقی دان و آهنگساز ایرانی در سال 1266 در تهران چشم به جهان گشود. و در سن 15 سالگی آموزش نواختن تار را نزد استاد خود حسین علی خان آغاز کرد. و به علت اینکه دوران جوانی خود را در ارتش گذراند به طور کامل با موسیقی نظامی آشنایی پیدا کرد.
او در دوران زندگی خود فعالیت های مهمی در حوزی موسیقی سنتی ایرانی انجام داد که تغیرات زیادی در ساختار این موسیقی به وجود آورد. از اقدامات مهم علینقی وزیری ابداع روش جدیدی برای نت نویسی و تدوین ردیف ها بود.
علینقی وزیری در همان سالها به انجمن اخوت پیوست. انجمن اخوت در زمان قاجار و با هدف آزادیخواهی از روشن فکران و هنرمندان زیادی از جمله درویش خان و آقا حسینعلی که هردو از پیشگامان و نوابغ موسیقی اصیل ایرانی هستند شکل گرفت. علینقی وزیری در این انجمن با این اشخاص آشنا شد و همین آشنایی سبب این امر شد که او ردیف میرزا عبدالله را که از ردیف های مشهور موسیقی ایرانی است به صورت نت درآورد. این پژوهش مدت یک سال و نیم به طول انجامید که امروزه فقط دستگاه چهارگاه آن باقی مانده است.
اقدامات وزیری بعد از بازگشت از برلین
وزیری در طول فعالیت خود در حوزه موسیقی به مدت 5 سال برای تحصیل و آموزش موسیقی غربی به برلین رفت. زمانی که درسن 36 سالگی به ایران برگشت دو قدم بزرگ برای تداوم و حفظ موسیقی ایرانی انجام داد: در ابتدا مدرسه عالی موسیقی را راه اندازی کرد و سپس به ضبط صفحات گرامافون و چاپ کتاب های آموزشی و مرجع در حوزه موسیقی پرداخت.
در سال 1320 وزیری به سمت ریاست اداره موسیقی کشور منسوب شد و اداره رادیو و چاپ مجله موسیقی را برعهده گرفت.
علینقی وزیری پس از اقدامات فراوانی که در حوزه موسیقی سنتی ایرانی انجام داد سرانجام در سال 1358 چشم از جهان فروبست.
