ساز تار به عنوان یکی از خوش‌نواترین سازهای ایرانی به شمار می‌رود که از اجزای مختلفی تشکیل می‌شود. سرپنجه یکی از بخش‌های مهم این ساز است که در نگاه اول چندان مهم به نظر نمی‌رسد. ولی در واقع نقش مهمی در کوک‌پذیری، پایداری صدا و راحتی نوازندگی دارد. با این توضیح شاید برای شما هم پیش آمده که به قصد خرید تار به بازار رفته‌اید و یا در اینترنت جست‌وجو کرده‌اید و با تارهایی با سرپنجه‌های مختلف مواجه شده‌اید. احتمالا در چنین شرایطی اولین سوالی که ذهن شما درگیر کرده این بوده است که کدام تار بهتر است و کدام سرپنجه تار برای هنرجویان مبتدی مناسب‌تر است؟ در این مطلب پاسخ خود را دریافت می‌کنید!
سرپنجه تار به کدام قسمت ساز گفته می شود؟
قطعا در آغاز آموزش تار با اجرا و بخش‌های مختلف ساز تار آشنا شده‌اید. با این حساب خوب می دانید که سرپنجه یا جعبه کوک (جعبه گوشی‌ها)، جعبه کوچک توخالی است که در ابتدای طول دسته قرار می‌گیرد و هم جنس چوب کاسه ساز است. روی سرپنجه شش گوشی به تعداد سیم‌های تار، قرار دارند. درواقع وظیفه‌ی سرپنجه، نگه‌داری سیم‌ها در بالای دسته و امکان‌پذیر کردن کوک ساز است. جنس و شکل سرپنجه روی ثبات کوک، راحتی در کوک‌کردن و حتی وزن ساز تأثیر دارد.
معرفی انواع سرپنجه تار
اگر به بازار مراجعه کنید یا در اینترنت جست‌وجو کنید، تارهایی با سه مدل سرپنجه مشاهده می‌کنید: در این بخش به معرفی انواع سرپنجه تار می‌پردازیم:
سرپنجه سنتی یا کلاسیک
یکی از مدل‌های متداول و رایج سرپنجه، سرپنجه‌ی سنتی یا کلاسیک است. معمولا برای هنرجویان مبتدی کوک کردن تار با این سرپنجه کمی سخت است و در ابتدا هنرجویان با آن راحت نیستند. البته که هرچیزی با تمرین امکان‌پذیر است. به همین دلیل اگر سرپنجه‌های ساز تار شما از نوع کلاسیک است، نگران نشوید زیرا می‌توانید با کمی تمرین به این مهارت دست پیدا کنید.
سرپنجه ویولنی
از دیگر انواع سرپنجه تار، می‌توان به مدل ویولنی اشاره کرد. این مدل از ابداعات استاد قنبری مهر است که با الهام از سرپنجه ی ویولن آن را ساخته است. به همین دلیل به سرپنجه‌ی ویولنی معروف است. انداختن سیم‌های تار در این نوع سرپنجه نسبت به سرپنجه کلاسیک، ساده‌تر است. همچنین شیب سیم‌ها در حد فاصل شیطانک تا گوشی‌ها کم‌تر است.
سرپنجه طاووسی
استاد قنبری مهر نوع دیگری از سرپنجه‌ی تار را ابداع کردند که به مدل طاووسی معروف است که به آن سرپنجه جدید یا سرپنجه پیچی هم گفته می‌شود. این نوع سرپنجه علاوه بر ظاهر زیبا که به پر طاووس شباهت دارد شیب کم‌تری هم دارد. به همین دلیل در یک دوره‌ای طرفداران زیادی پیدا کرد ولی به مرور زمان ضعف‌های این نوع سرپنجه آشکار شد. درواقع هرچند که کوک کردن تار در این نوع سرپنجه‌ها ساده‌تر است ولی انداختن سیم در آن‌ها مشکل است. چون گوشی‌ها از جنس فلز هستند، صدا و رزونانس صوتی زیادی ایجاد می‌کنند و به همین دلیل کمی صدای سازهایی با این نوع سرپنجه با تارهای دیگر متفاوت است.
مناسب‌ترین سرپنجه تار برای هنرجویان مبتدی
بعد از آشنایی با انواع سرپنجه تار، نوبت به این می‌رسد که ببینم نواختن با کدام یک از سرپنجه‌ها برای هنرجویان مبتدی ساده‌تر و بهتر است؟ برخی نوازندگان فکر می‌کنند که سرپنجه‌های معمولی بهتر از سرپنجه‌های جدید هستند. زیرا کوک ساز به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی‌توان گفت که با سرپنجه جدید تمام مشکلات کوک تار از بین خواهد رفت. همچنین فکر می‌کنند با تغییر دادن سرپنجه معمولی تار، اصالت و سنتی بودن آن از بین می‌رود. اما از طرف دیگر، همین نوازندگان هم تایید می‌کنند که با مدل سرپنجه ابداعی استاد قنبری مهر، کوک ساز بسیار بهتر و ساده‌تر انجام می‌شود. درواقع سرپنجه‌ی مناسب، سرپنجه‌ای است که خیلی سریع کوک شود و کوک پایداری داشته باشد و سریع کوک خالی نکند.
در کل هدف از ساخت تار با سرپنجه‌های جدید، راحتی نوازنده است و همان‌طور که می‌بینیم استاد حسین علیزاده نیز از سازی با سرپنجه جدید در اجراهای خود استفاده می‌کنند.
آیا مدل سرپنجه بر صدای ساز تار تأثیر دارد؟
تجربه‌ی سازندگان و نوازندگان نشان می‌دهد، مدل‌های متفاوت سرپنجه بر صدای این ساز تأثیری ندارند. زیرا هدف استفاده از سرپنجه‌ها، راحتی کار با آن‌ها است. تارهای مختلف با سرپنجه‌های متفاوت فقط در نحوه‌ی کوک کردن و سیم انداختن تفاوت دارند که سرپنجه‌های جدید مشکلات فنی کوک ساز را برطرف کرده‌اند.
درواقع سرپنجه بخشی از ساز است که بیشتر جنبه‌ی مکانیکی دارد تا صوتی. از آنجا که ارتعاش اصلی سیم‌ها از خرک به کاسه‌ی طنینی منتقل می‌شود و نه به سرپنجه، بنابراین تغییر شکل یا مدل سرپنجه مستقیماً بر طنین و رنگ صدای ساز اثر نمی‌گذارد. اما به‌طور غیرمستقیم می‌تواند در کیفیت کلی نوازندگی و ثبات کوک مؤثر باشد که این موضوع در نهایت بر صدادهی اثر می‌گذارد.
آیا سرپنجه‌های مختلف تفاوت قیمت دارند؟
سرپنجه‌های متفاوت بر قیمت تارها تأثیر مستقیم ندارند. آنچه حائز اهمیت است تزئینات سرپنجه و دسته است که قیمت ساز را تغییر می‌دهد. تجربه نشان می‌دهد که بهتر است هنگام خرید تار به مشخصات و ویژگی‌های آن توجه کنید تا شکل ظاهری‌اش.
آیا سرپنجه‌ی معمولی تار را می‌توان با مدل‌های دیگر تعویض کرد؟
می‌توان سرپنجه سنتی یا کلاسیک تار را تعویض کرد، اما باز به نظر سازگری که قرار است این کار را انجام دهد بستگی دارد. چرا که او باید بررسی کند که مرز اتصال (کنیک) دسته با سرپنجه و شیب دسته و… برای تغییر سرپنجه معمولی مناسب است یا نه؟
نتیجه‌گیری
همان‌طورکه اشاره کردیم، شکل و نوع سرپنجه بر صدای تار اثر مستقیم ندارد، اما با ایجاد شرایط بهتر برای کوک‌پذیری، دقت و پایداری صدا، می‌تواند در کیفیت کلی اجرای موسیقی اثرگذار باشد. به همین دلیل، انتخاب یک سرپنجه خوب به‌ویژه برای هنرجویان مبتدی، نقش مهمی در تجربه‌ی بهتر نوازندگی دارد.
در نهایت اگر می‌خواهید اقدام به یادگیری تار کنید ولی هنوز استاد و آموزشگاه خوب پیدا نکرده‌اید، ما در وب نوازان در خدمت شما هستیم. از آن‌جایی‌که شیوه‌ی آموزشی ما آنلاین است، هیچ محدودیتی از نظر زمانی و مکانی وجود ندارد. پس در هر کجای دنیا که باشید می‌توانید به سادگی در کلاس آنلاین موسیقی شرکت کنید و از فرآیند رشد خود لذت ببرید. اگر سوال و ابهام خاصی در ذهن‌تان شکل گرفته بهتر است با درخواست راهنمایی تخصصی و رایگان موسیقی، پاسخ روشنی از کارشناسان ما دریافت کنید و سپس اقدام به ثبت‌نام کنید.
خبرنامۀ وب‌نوازان را از دست ندهید!
هر هفته یک محتوای اختصاصی همراه با جدیدترین مقالات و نکات آموزشی موسیقی را برای شما می‌فرستیم.
